Paisajes, flora y fauna eu - aizkorriaratzparkea

Naturagunean diren ingurumen baldintzek eta eremu honetako askotariko lurzoruek hainbat baso motaren finkapena errazten dute: pagadiak, erkameztiak, hariztiak, garrigak, baso mistoak … Hala ere, parke naturalaren paisaian, goi larreak eta kareharrizko harkaitz handiak dira nagusi, hala nola Aizkorriko eta Aratzeko gailurrak.

Euskadiko gailurrak

Araba eta Gipuzkoako lurralde historikoen artean banatuta, Aizkorri-Aratzeko parke naturala mendilerro multzo batek osaturik dago (Zaraia, Elgea, Urkila, Aizkorri, Aratz eta Altzania); mendi gehienak kareharriz osatuta daude, eta mendilerroan bi lurraldeetako gailurrik garaienak daude: Aratz (1.445 m), Aizkorri (1.524), Aketegi (1.548) eta Aitxuri (1.549). Bestela ezin zitekeenez, horren tontor garaiak antzinako euskaldunen Mari jainkosaren babesleku ohikoak dira, baina hegazti batzuek ere harkaitz bakartiak gustuko dituzte, hala nola sai zuriek, sai arreek eta belatxingek.

Pagadiak

Arabako eta Gipuzkoako dozena erdi udalerrik osatzen dute Altzaniako pagadiaren partzuergoa, Euskadiko pagadirik zabalenetako batena. Herri jabetza daukan ia 2.000 hektareadun pagadia da, eta gaurdaino iraun du, neurri handi batean, baso ustiapen trinkoaren ondorioz. Gaur egun, parkearen barruko birika nagusietakoa da basoa, eta askotariko bizidunen babeslekua da; horietan, oso ohikoak ez diren ugaztun batzuk nabarmendu behar ditugu, kasurako, lepahoria, ipurtatsa eta basakatua. Interes handiko beste baso batzuk ditugu Barrendiolako hariztiak eta parkeko mendilerroen iparraldeko hegal gehienetan hedatzen diren pagadiak edo Asparrenako mendietan hazten diren pagadiak eta hariztiak, baita erkameztiak, garrigak eta egoera onean dauden baso mistoak.

Zirauntza ibaia eta Lezeko zuloa

Milaka urtetan, urak kareharrizko mendigune horiek higatu ditu, eta paisaia karstiko izugarria sortu du. Paisaia horretan, ondokoak nabarmentzekoak dira: San Adriango tunela, antzinako lurrazpiko ibai batek zulatutako galeria; Zirauntza ibaiaren iturburua, non Aratz mendigunearen arrakala eta pitzaduretatik iragazten den ura agertzen den; eta Lezeko zuloa. Toki horrek haran itxi interesgarria eratzen du Eginoko haitzen iparraldean. Haranak Ubarrundiako komunitatea osatzen du, eta Ilarduiatik gertu dagoen kobazulo erraldoi batean isurtzen da.

Muxar grisa

Faunako espezie ugari bizi dira Aizkorri-Aratzeko baso, ibaia eta mendietan, baina, agian, bada bat berebiziko garrantzi duena: muxar grisa edo mitxarroa. Muxarra basoko karraskaria da, urtxintxa baino zerbait txikiagoa, eta baso helduetan bizi da. Zuhaitzen zuloak baliatzen ditu bertan babesteko eta zuhaitzen fruituak (ezkurrak, pagatxak…) elikatzeko. Muxarrari lotutako kultura zabala garatu da; izan ere, antzina muxarra ehizatzen zen jateko, haren azala erabiltzen zen eta animaliaren koipea baliatzen zen sendagai gisa. Ezagutza hori guztia jasota dago Mitxarroaren Museoan Museo del Mitxarro, Araiako parketxearen (Araba) goiko solairuan.

Mendiko flora

Aizkorri-Aratzeko mendien goialdean, askotan harkaitz malkartsuen gainean, oso landare bereziak bizi dira. Horietako asko Euskal Herriko eta Pirinioetako mendietako landare endemikoak dira, hala nola akonito urdina, eguzki-lore luzea, bioleta horia, pentsamendua, huperzia (benetan iratzea den goroldioa) edo Parisko belarra.