Araudiari edo beharrezko baimenei buruzko edozein zalantza izanez gero, jar zaitez harremanetan Arabako Foru Aldundiko Ingurumen eta Hirigintza Saileko Natura Ondarearen Zerbitzuarekin edo Gipuzkoako Foru Aldundiko Mendi eta Naturagune Babestuen Zerbitzuarekin.

Parke naturala bisitatu nahi eta bertako ibilbide, ingurumen hezkuntzako jarduera edo jendaurreko ordutegiei buruzko informazioa eskuratu nahi baduzu, harremanetan jar zaitezke Arabako nahiz Gipuzkoako parketxeekin.

Eremuko turismoari buruzko informazio bila bazabiltza: ostatuak, jatetxeak, zerbitzu enpresak… harremanetan jar zaitezke parke naturalaren inguruetan dauden turismo bulegoetako batekin.

Aizkorri-Aratzeko ingurune natural xarmangarrian, oso kultura ondare erakargarria dago. Kultura elementuetako batzuk erabat nahasita daude basoekin eta mendiekin, esate baterako, San Adriango tunela edo Marutegiko gaztelua. Beste batzuk, ordea, parkearen erakusgarri dira dira bertako sarrera nagusietatik, bada, historia eta arkitektura aberatsa gorderik duten herri zoragarriak.

Arantzazuko santutegia

Kondairak dioenez, Rodrigo Baltzategi izeneko artzain bati Ama Birjina agertu zitzaion arantza (elorri) baten gainean, eta hark, harrituta, hauxe galdetu zion: “Arantzan zu?”. Hurrengo mendeetan, fraide frantziskotarrek debozio eta erromesaldi leku bihurtu zuten Arantzazu, bai eta artearen eta kulturaren erakusle ere.

Arantzazuko santutegia amildegien gainean ageri da eta harkaitzetan eraiki zen, Oñatiko udalerrian, eremu malkar eta natural batean. Historian, hiru sute handi (1553an, 1622an eta 1834an) pairatu zituen santutegiak, eta beste hainbeste aldiz berreraiki behar izan zuten.

Hala eta guztiz ere, 1951n, zatikako eraberritzeak eta handitze lan etengabeei ekin beharrean, basilika berria egitea erabaki zen, bere dimentsio eta itxuragatik benetan arranditsua izan zedin eta, batez ere, lengoaia artistiko modernoaren adierazgarri. Horretarako, ideien lehiaketa deitu zen.

Eliza berria egiteko proiektuaren irabazleak Francisco Javier Saenz de Oiza eta Luis Laorga izan ziren, nahiz eta Jorge Oteiza eskultorearen aztarna agerikoa den multzo osoan, aurrealdean ageri diren 14 apostoluen eskulturen egilea bera baita. Burdinazko ateak Eduardo Txillidarenak dira, eta margoak Nestor Basterretxearenak eta Lucio Muñozenak.

Argibide gehiago: http://www.arantzazu.org

San Adriango tunela

San Adriango tunela barrualdetik doan Done Jakue bidean dago, eta Aizkorri-Aratzeko parke naturalaren gune politenetako bat da. Mendi harritsu bat zeharkatzen duen tunela da eta ingurune ikusgarri batean dago. Erromesek, merkatariek eta erregeek ere hainbat mendetan zeharkatu duten leku historikoa da.

70 metroko luzera baino ez du, baina izen bereko baseliza dauka barruan eta Erdi Aroko galtzada bat iristen da bertaraino. Horrek garbi adierazten digu komunikazio bide garrantzitsua izan zela iraganean.

Tuneletik gertuen dauden bi herriak Zalduondo (Araban) eta Zegama (Gipuzkoan) dira; hain zuzen ere, tunela bi lurralde horien arteko mugan dago.

Zalduondo

Arabako udalerri txiki horrek ondare historiko, artistiko eta kultural aberatsa du.

Lazarragatarren jauregi ederretik hasiko gara, XVI. mendekoa, gaur egun Zalduondoko Museo Etnografikoa hartzen duena. Han erakusten dira inguruko kultura eta historia eduki anitz baliatuz, hala nola bertako fauna eta flora edo artisautza. Era berean, Larreatarren jauretxea aipatzekoa da.

Zalduondok zenbait eliza eta baseliza ere baditu udalerriko hainbat tokitan. Espiritu Santuaren baseliza, adibidez, San Adriango kobazuloaren barruan dago, eta San Julian eta Santa Basilisa baselizak, berriz, erromatarren antzinako herrixka izan zen Aistra inguruan.

Bestetik, merezi du Erdi Aroko bi zubiak (Zubizabal eta Txaroste) bisitatzea eta inguru naturaletik ibilaldi atseginaz gozatzea.

Zalduondoko jai nagusiak inauteriak dira, pertsonaia ospetsuz beterikoak, hala nola Markitos edo porreroak.

Marutegiko gaztelua

Marutegiko gaztelua Araiako herritik hurbileko muino baten gainean dago. Mugak defendatzeko altxatu zen Erdi Aro Goiztiarrean. Murutegi (edo Marutegi) deritzon tokian dago gaztelua. Nafarroako Garcia Iñiguez erregeak eraiki zuen, VIII. mendean, Burundatik Arabako Lautadarako irteeran. Gaztelu garrantzitsuenetako bat izan zen Nafarroaren eta Gaztelaren arteko borroketan, eraikinaren kokapen estrategikoagatik.

Gaztelura iristeko, Araia erdiko errepidetik zeharkatuko dugu herria eta Ajuriako fabrika hutsera iritsiko gara. Errepidetik jarraitu behar baserrietarantz, eta fabrikako azken eraikinak atzean utzi eta gutxira, autotik jaitsi eta, eskuinaldean, Danborraren edo Bagoitxoen aldapa aurkituko dugu (izen hori dauka bertatik ibiltzen zirelako bagoitxoak edo orgak legarrez beterik, aldaparen amaieran dagoen harrobitik). Aldapa hori nahiko pikoa da eta, beraz, eskuinetik abiatzen den bidetik igo gaitezke. Geroago, bide itzuli bat eginda, Bagoitxoen aldaparen goiko alderaino helduko gara. Bidetik atera gabe, harrobitik igaro eta San Migelen ertzetik joanda, Marutegiko gaztelura hurbilduko gara. Oinarritik, gazteluaren hondarrak ikusi ahalko ditugu mendiaren tontorrean.

Leintz-Gatzaga

Usadioz, gatzaren ustiapenari lotuta dagoela, Leintz-Gatzaga Gipuzkoako hego-ekialdeko landa eremuko udalerri txikia da, Arabako lurrekin muga egiten duena. Herria mendi mazela malkartsu baten gainean dago, Debagoieneko eskualdean, eta Eskoriatza, Aretxabaleta eta Arrasatetik oso gertu dago.

Leintz-Gatzagako historia urte askotan garrantzi handia izan duten bi elementurekin lotuta dago: gatzagak eta Errege Bidea. Gatzagak ditugu hiribildu honen sorreraren arrazoi nagusia, 1331n. Gaur egun, gatza ekoizteko mende askotan erabili izan diren instalazioetan dago Gatzaren Museoa eta, bertan, gatza ateratzeko prozesua eta jarduera horrek tokiko ekonomian izan zuen garrantzia erakusten da.

Bestalde, hirigunea malda piko batean dago, Errege Bideak zeharkatzen zuena, hots, antzina Gaztela eta itsasoa lotzen zituen igarobide garrantzitsua. Errege-erreginak eta pertsona ospetsuak igaro ziren bide horretatik, eta horrek oparotasun handia eman zion hiribilduari.

Hirigunea, monumentuz betea

Eraikin eta jauregi ederrez jositako hirigunearen edertasunak bisitariaren arreta piztuko du. Harresiz inguratuta dagoen hiriaren trazadurak obalo itxura du, hiru kale paralelo eta zeharkako ardatz bat dituelarik. Gaur egun, hiribildura sartzeko zazpi ateetatik bostek zutik diraute. Hiribilduaren barruan, biziki gozagarria da bertako kaleetatik ibiltzea eta monumentuei begiratzea. Horien artean, As de Copas edo Kopen batekoa izeneko iturria aipatu behar da, hamabi kaniladuna; Garro, Soran eta Elexalde jauregiak; udaletxea bera, XVIII. mendekoa; eta San Millan eliza.

• Argibide gehiago: http://www.leintzgatzaga.eus/

Oñati

Oñati Gipuzkoako hiribildu monumentalena da eta Euskadiko herri ederrenetako bat. Debagoieneko eskualdean dago, Aloña mendiaren azpian, eta udalerria inguratzen duten malda pikoek hirigune historiko aparta ezkutatzen dute, balio arkitektoniko handiko eraikin, jauregi eta eliza nabarmenez josia.

Oñatiko sarrera nagusietako batean dagoen Sancti Spiritus unibertsitatea euskal pizkundeko arkitektura zibilari atxikitako harribitxitzat jotzen da. XVI. mendean eraiki zen, Rodrigo Mercado Zuazola gotzainaren eskariz, eta aurrealde dotorea eta jasoa dauka. Barruan, klaustroa eta Pierres Picart eskultore frantziarrak landutako kaperako erretaula platereskoa aipatzekoak dira.

Bisitariarentzako beste eraikin erakargarri batzuk ondokoak dira: San Migel parrokiako eliza, gotikoa, barrokoa eta neoklasikoa nahasita dituela; Bidaurretako monasterio handi-handia, XVI. mendean zizelkatutako fatxada gotikoa duena; Foruen Plaza bikaina, udaletxea buru; eta Santa Marina plaza, Antia, Madinabeitia eta Baruekua jauregi ederrez inguratua.

Argibide gehiago: http://www.xn--oatiturismo-1db.eus/es/

Zerain

Baserri giro tradizionalaren xarma gordetzen jakin duen herri txikia da Zerain. Goierri eskualdean, Aizkorri mendigunearen inguruetan, herri abegitsu hori beti egon da nekazaritzari lotuta, bai eta burdinaren, ikatzaren, egurraren... eta beste baliabide natural batzuen ustiapenari lotuta ere. Hain zuzen ere, herriaren erakargarritasun nagusietako bat Zeraingo Parke Kulturala da. baliabide horrek modu atsegin eta dibertigarrian erakusten dio bisitariari bertako bizimodu tradizionala.

Parke naturalean, ondokoak ezagut ditzakegu: Aizpeako meategiak, burdina lortzeko langintzaz jakiteko; XVIII. mende hasierako kartzela zaharra; Larraondoko zerrategi hidraulikoa; eta museo etnografikoa, non inguruko baserrietan hartutako tresnak, altzariak, lanabesak, dokumentuak eta beste osagarri zahar batzuk ikusgai dauden.

Hirigune historikoa

Hiriguneko eraikin ospetsuenak ikusteko antola dezakegu ibilbidea. Jauregi jauregia, esaterako, plazaren goialdean dago, eta nobleen etxebizitza izan zen urte askotan. Harlanduzko hormak dauzka, arku gotiko ederra eta herriko armarririk zaharrena. Bestalde, Jasokundeko Andre Mariaren eliza ere nabarmentzekoa da. Erretaula barroko batzuk, kristo erromaniko bat eta bataiarri gotiko bat gorde dira barruan. Erdigunetik 200 bat metrora dagoen San Blas baseliza atseden hartzeko eta naturaz gozatzeko leku egokia da. Gainera, otsailaren 3an, San Blas egunean, elikagaien tradiziozko bedeinkapena egiten da.

• Argibide gehiago: https://www.zerain.eus/

ARRIKRUTZEKO KOBAZULOA

Arrikrutz kobazuloa Gesaltza-Arrikrutz sistema karstikoaren barruan dago. Egitura horrek elkarri lotutako 14 kilometro galeria ditu eta 6 estai karstiko gainjarri. Aizkorriko mendigunean dago, itsas mailatik 400 bat metrora; Gipuzkoako barrunberik handiena da eta jendearentzat zabalik dagoen kobazulo bakarra.

Behe Kretazeoko kareharrietan (154 eta 96 milioi urte artean). garatu den kobazuloa da Arrikrutzekoa. Bisita 53. galerian egiten da, hain zuzen Arrikrutz kobazuloaren ekialdeko eremuan, eta galeria fosila eta Aldaola ibaiaren antzinako hustubidea da.

Arrikrutzeko aurkikuntza arkeologiko eta paleontologikoak ere garrantzitsuak dira (leize hartz baten hezurdura osoa, lehoinabar edo haitzuloetako lehoi baten hezur eta garezurren arrastoak eta hartzen aztarnategia).

Argibide gehiago: http://www.xn--oatiturismo-1db.eus/es/listings/ibilbide-geologikoa/

LEZEKO KOBAZULOA

Lezeko kobazuloa haitzulo handia da, 80 metroko garaiera duena, eta Altzania mendilerroaren mendigunea iparraldetik hegoaldera zeharkatzen du. Erdi eta Goi Albiarreko Egino eraketari atxikitako sakonera txikiko itsas plataformako kareharri mikritikoetan sortu da eta fosil ugari ditu.

Haitzulo hori Lezeko zuloa deritzogun haranetik dabilen uraren berezko hustubide gisa sortu zen. Kobazuloaren barrutik dabilen Artzanegi ibaia sistema karstikoa zeharkatzen joan zen eta lurrazpiko ibai bilakatu zen kobazuloaren sarreran irten arte. Endokarstaren barruan, hainbat ur jauzi ikus daitezke, sarrerako zuloaren eta irteerakoaren artean dagoen desnibel handi-handia gainditzeko.

Honako hau adibide bikaina dugu hodi karstikoek, batzuetan, kanpoko ur ibilguak (ibaiak) bideratu dezaketela ikusteko ibilgu horren tarteren batean. Lezeko kobazuloan disoluzio karstikoaren ezaugarriak (ganga formako sabaiak, kasurako) eta ibaiak eragindako higadura larria antzeman daiteke.

URBIAKO SAKONUNEA

Urbiako sakonunea Aizkorriko mendigunearen erdialdean dago, gunerik garaienean, Gipuzkoako eta Arabako Partzuergo Orokorraren barruan. Eremu zapala da, oinplano obalatukoa eta luzanga, ipar-mendebaldetik hego-ekialderanzko norabidean, 4 kilometrotik gorako luzera eta kilometro beteko zabalera duena, 300 metro baino gehiagoko desnibela duten erliebe zakarrez inguratua. Sakonunearen iparraldeko esparruak hondo lau eta irregularra du, eta Behe Kretazeoko kareharri tupatsu eta buztintsuen gainean datza. Errekasto mehar-mehar batek zeharkatzen du sakonunea. Errekatxo horren ura hegoaldean galtzen da, hustubide batetik eta, handik, lurrazpiko zirkulazio-sistema batera isurtzen da. Sistema hori Araiako iturburuan , Araban, irteten da kanpoaldera.

Urgondarreko uharri kareharriak hedatzen dira sakonunearen hegoaldeko eremuan, eta horien gainean, eite karstiko ikusgarriak garatzen dira. Hainbat tamainatako dolinak, arrakalak, hustubideak eta lapiazak antzeman daitezke, multzoak era bereko itxura duelarik, oso edertasun bitxiko egiturak sortuta.

Kubeta erraldoi honen sorrera, ziur aski, konplexua da, eta unitate nagusien egiturazko lerrokatzeak eta litologiak baldintzaturik dago, nahiz eta zalantzarik ez dagoen kareharrien disoluzio karstikoak eragin handia izan zuena. Disoluzio horren ondorioz, gaur egun, deskaltzifikatutako buztin geruza lodi batek estaltzen du sakonunea, eta halaxe sortzen da toki horretako zelai berdeen ohiko paisaia.

ARETXABALETA ETA ESKORIATZAKO ITURBURU SUFRETSUAK

Iturburu guztiak Weald fazieari (Barremiarra) lotuta daude. Fazie horri dagokionez, ebaporitak (igeltsuak eta gatzak) ohikoak dira, baina iturburu bat ere ez da termala.

Sufrea eta oxigenoa elkartzen direnean sortzen da sulfatoa. Aretxabaleta eta Eskoriatzako arroketan (Weald faziea) igeltsuz osaturiko geruza txikiak hareharri eta kareharrien artean tartekaturik ageri da. Ezaugarri hori ez da lurrazalean ikusten, baina zorupetik igarotzen eta iturburuetatik ateratzen den urak zeharkatzen dueneko lurraren edo lurzoruaren ezaugarrien berri ematen digu; izan ere, urak ukitzen dituen materialak higatu eta/edo desegin egiten ditu eta kanpoaldera garraiatzen ditu. Arrokaren barruko gune batzuetan, pirita edo burdin sulfuroa ere agertzen da.

Edonola ere, Eskoriatzako eta Aretxabaletako arroketan, geruza txikietan ageri dira tartekaturik, igeltsuarekin batera.

EGINOKO KAREHARRIAK

Eginoko kareharriek kareharrizko horma handi eta bereizgarria osatzen Arabako Lautadan, Egino herriaren parean. Ilarduiako ebakian, eraketak kareharri gris zurixkez osaturiko geruza du, 600 metro zabal eta itxura masibokoa, organismo eraikitzaileak ugariak direlako bertan, kasurako, errudistak eta koralak. Fosilen edukiaren arabera, unitate horren datazioa Goi Albiarrekoa eta Erdi Cenomaniarrekoa da.

Uharri eremu horiek plataformaren deposizio sistemaren baitako esparru ez oso subsideenteetan garatu ziren, haustura sakonei edo, bestela, jatorri diapirikoko gainaldeei lotuta.

Paisaian haran txikiak sorrarazten dituzten I-H norabideko tokialdatze txikiko faila batzuen eraginpean dago eraketa.

Morfologiaren ikuspegitik, deigarriak dira hormatzarraren aurrealdearekiko paraleloa den geruzapen ia bertikalaren eredura eratu diren monolitoak. Horietako batzuk 50 metrotik gorako garaiera dute eta Eginoko eskalada eskola ezaguna osatu dute.

GESALTZAKO HUSTUBIDEA

Gesaltza-Arrikrutz egitura karstikoa guztiz lotuta dago eta 14 kilometroko garapena du. Gesaltzako ahoa Arantzazu ibaiaren ibilguaren hustubide handia da eta, haitzulo karstikoen sarearen bidez, ibaiak ibilbidearen zati bat egiten du. Dolina erdizirkularraren erako hustubidea da, 0,82 km2-ko azalera du eta emari handia, hainbat m3/s-koa, Arantzazu ibaia uhaldian dagoenean.

Gesaltzako hustubideak hainbat estai ditu, galeria aktibo bat eta zenbait galeria fosil dituela. Ibilguan, hareharrizko bloke handiak eta jalkin hareatsuak ikus ditzakegu, ziur asko, gaur egun galduta dauden goiko geruza tertziarioen higaduraren eraginez. Ibilguan zehar, hustubidearen barrualdean, terraza itxurako ibai metaketak ikus daitezke, eta horiei esker, kobaren hainbat ureztatze aldi berrosa ditzakegu. Sarreraren neurria (50 metroko altuera eta 18 metroko zabalera) eta barrualdearen geologia direla eta, honako hau Gipuzkoako hustubide handi eta ikusgarrienetako bat da.

Haitzuloaren barruan, babestutako espezieak aurkitu dira. Gaur egun, Arantzazu ibaia ehunka metro gorago desbideratzen du Oñatiko Urjauziak udal enpresak ustiapen hidroelektrikoa egiteko eta, horren ondorioz, hustubideak euri sasoian eta uhaldietan baino ez du eginkizunik.

ARANTZAZUKO ARROILEKO ITURBURUAK ETA GALERIAK

Arantzazuko iturburu eta hustubideak santutegiaren eta Arrikrutz kobazulo turistikoaren artean daude. Horien interes nagusia Gesaltza ibaiaren sistema hidrogeologikoan datza, eite karstikoen adibide bikainak baititu (iturburuak, leizeak, galeriak, etab.). Uraren jokamoldearen adibide bikaina da sistema karstiko batean, bai erregistro fosilean, bai gaur egun.

Arroila, oso-osorik, Aizkorri lurpeko ur masarena da, zehatzago esanda, Iritegi azpiunitatearena, eta arroilean dagoen iturburu nagusiaren izena ere bada. Azpiunitate horrek hainbat isurbidez osatuta dago, eta horiek aktibatzen dira maila freatikoa akuiferoan igo ahala.

Aizkorriko mendilerro osoan gertatzen den bezala, uraren birkarga euriaren iragazketatik dator, inoiz elurraren iragazketatik, bai eta metakin karbonatatuetan isurtzen direneko iragazkortasun txikiko arroetan sortutako jariatze uretik, hustubideetan iragazten baita. Ur hori guztia iturburuetatik ateratzen da.

Arantzazu (edo Gesaltza) ibaiak ohiko portaera karstikoa du. Ibilguan zehar agertzen eta desagertzen da, baldintza hidrologikoen arabera. Agorraldian, ibilgu ia osoa lehor dago, Iritegiko iturburuaren ekarpena jaso arte. Gune horretatik aurrera, ibaiak ur emaria dakar, baina emari hori gutxituz doa, ibilguaren errekarrietan erabat galtzeraino, Gesaltzako haitzulo-hustubide erraldoira iritsi aurretik. Uhaldietan, aldiz, ibaiak emari handia dakar, eta uhar indartsu gisa iristen da hustubide, bertan, uraren maila izugarri igotzen dela.

Naturagunean diren ingurumen baldintzek eta eremu honetako askotariko lurzoruek hainbat baso motaren finkapena errazten dute: pagadiak, erkameztiak, hariztiak, garrigak, baso mistoak … Hala ere, parke naturalaren paisaian, goi larreak eta kareharrizko harkaitz handiak dira nagusi, hala nola Aizkorriko eta Aratzeko gailurrak.

Euskadiko gailurrak

Araba eta Gipuzkoako lurralde historikoen artean banatuta, Aizkorri-Aratzeko parke naturala mendilerro multzo batek osaturik dago (Zaraia, Elgea, Urkila, Aizkorri, Aratz eta Altzania); mendi gehienak kareharriz osatuta daude, eta mendilerroan bi lurraldeetako gailurrik garaienak daude: Aratz (1.445 m), Aizkorri (1.524), Aketegi (1.548) eta Aitxuri (1.549). Bestela ezin zitekeenez, horren tontor garaiak antzinako euskaldunen Mari jainkosaren babesleku ohikoak dira, baina hegazti batzuek ere harkaitz bakartiak gustuko dituzte, hala nola sai zuriek, sai arreek eta belatxingek.

Pagadiak

Arabako eta Gipuzkoako dozena erdi udalerrik osatzen dute Altzaniako pagadiaren partzuergoa, Euskadiko pagadirik zabalenetako batena. Herri jabetza daukan ia 2.000 hektareadun pagadia da, eta gaurdaino iraun du, neurri handi batean, baso ustiapen trinkoaren ondorioz. Gaur egun, parkearen barruko birika nagusietakoa da basoa, eta askotariko bizidunen babeslekua da; horietan, oso ohikoak ez diren ugaztun batzuk nabarmendu behar ditugu, kasurako, lepahoria, ipurtatsa eta basakatua. Interes handiko beste baso batzuk ditugu Barrendiolako hariztiak eta parkeko mendilerroen iparraldeko hegal gehienetan hedatzen diren pagadiak edo Asparrenako mendietan hazten diren pagadiak eta hariztiak, baita erkameztiak, garrigak eta egoera onean dauden baso mistoak.

Zirauntza ibaia eta Lezeko zuloa

Milaka urtetan, urak kareharrizko mendigune horiek higatu ditu, eta paisaia karstiko izugarria sortu du. Paisaia horretan, ondokoak nabarmentzekoak dira: San Adriango tunela, antzinako lurrazpiko ibai batek zulatutako galeria; Zirauntza ibaiaren iturburua, non Aratz mendigunearen arrakala eta pitzaduretatik iragazten den ura agertzen den; eta Lezeko zuloa. Toki horrek haran itxi interesgarria eratzen du Eginoko haitzen iparraldean. Haranak Ubarrundiako komunitatea osatzen du, eta Ilarduiatik gertu dagoen kobazulo erraldoi batean isurtzen da.

Muxar grisa

Faunako espezie ugari bizi dira Aizkorri-Aratzeko baso, ibaia eta mendietan, baina, agian, bada bat berebiziko garrantzi duena: muxar grisa edo mitxarroa. Muxarra basoko karraskaria da, urtxintxa baino zerbait txikiagoa, eta baso helduetan bizi da. Zuhaitzen zuloak baliatzen ditu bertan babesteko eta zuhaitzen fruituak (ezkurrak, pagatxak…) elikatzeko. Muxarrari lotutako kultura zabala garatu da; izan ere, antzina muxarra ehizatzen zen jateko, haren azala erabiltzen zen eta animaliaren koipea baliatzen zen sendagai gisa. Ezagutza hori guztia jasota dago Mitxarroaren Museoan Museo del Mitxarro, Araiako parketxearen (Araba) goiko solairuan.

Mendiko flora

Aizkorri-Aratzeko mendien goialdean, askotan harkaitz malkartsuen gainean, oso landare bereziak bizi dira. Horietako asko Euskal Herriko eta Pirinioetako mendietako landare endemikoak dira, hala nola akonito urdina, eguzki-lore luzea, bioleta horia, pentsamendua, huperzia (benetan iratzea den goroldioa) edo Parisko belarra.

Aizkorri-Aratzeko parke naturala balio handiko eremua da, izadiaren eta paisaiaren ikuspegitik. Eremu horretatik igarotzen garenean, ondorioak sorraraz ditzakegu hango herrietako bizimoduan, parkearen barruan garatzen diren tradiziozko jarduera ekonomikoetan eta, jakina, animalia eta landareetan.

Parke naturala zaintzea eta babestea guztion ardura da, bai parke naturaletik hurbil bizi direnena, bai parkera noizean behin joaten direnena. Arauei kasu eginez gero, bizikidetza hobetu eta habitatak zaintzen lagunduko dugu. Parke naturalaren etorkizuna gure esku dago!

Mugak

Gogoratu parke naturalaren barruan honako hauek debekaturik daudela:

• Sua piztea jolas helburuekin, horretarako gaitutako lekuetan izan ezik.
• Motordun ibilgailuz ibiltzea, sarbide baimenduetan izan ezik.
• Naturagune babestuan egoteko eremuetan (aisialdiko eremuetan eta erabilera publiko intentsiboko beste gune batzuetan) txakurrak edo bestelako etxeko animaliak lotu gabe edukitzea. Lotu gabe dauden txakurrek artaldeei sor diezazkieketen eragozpenak saihesteko, debekatuta dago txakurrak lotu gabe egotea larreetan, artaldeek bertan egiten duten denboran, lanean ari diren artzain txakurrak izan ezik.
• Egurra ebakitzea.
• Zeinahi zabor mota botatzea eta/edo lurperatzea. Erabili parkearen sarreretan eta atsedenguneetan dauden edukiontziak.
• Ingurune naturaleko elementuak aldaraztea eta/edo elementuok handik kentzea.
• Tresnak eta ibilgailuak ibai, aintzira edo erreketan garbitzea.

Aholkuak

• Txango bat egin baino lehen, bildu informazioa ibilbidearen zailtasunaz eta eguraldiaren iragarpenaz. Parketxeak eta bertako langileak zure zerbitzura daude.
• Ibili isilik eta ezagutu animalien ohiturak; aldean daramatzazun prismatikoak eta arropa oso kolore deigarrikoak ez badira, errazago behatu ahalko dituzu animaliak.
• Argazkia da beti parkera egiten duzun bisitaren oroigarririk onena.
• Abeltzaintza estentsiboko eremu batean zaude. Itxi, behar bezala, bidean aurkitzen dituzun ateak eta pasabideak.
• Mendiko bizikletan bazoaz:
  • Gogoratu oinezkoek lehentasuna dutela. Ibili astiro edo jaitsi bizikletatik igarobide estuetan.
  • Ezin da mendibide eta bestelako bideetatik irten. 
• Ehiza egin daiteke parke naturalaren barruan. Parketxeetan edo Arabako Foru Aldundiaren webgunean, baimendutako uxaldiei buruzko informazioa jaso dezakezu.
• Araututa dago perretxikoak, loreak eta fruituak hartzea. Jaso ezazu indarrean dagoen araudiari buruzko informazioa. Ehiza aldietan perretxikotan bazabiltza, komeni da txaleko islatzailea eramatea soinean.
• Gogora ezazu ibilaldi edo kirol probaren bat antolatu nahi baduzu, baimena eskatu behar duzula.
• Kontuz kaparrekin! Erabili uxagarriak, jantzi praka luzeak eta begiratu gorputza ibilaldiaren ondotik.

Nola heldu autoan Arabako aldera

Arabako lurraldean, Aizkorri-Aratz Arabako lautadaren ipar-ekialdeko muturrean dago. Parkearen hegoaldeko isurialdeko herrietara iristeko, A-1 errepidetik etor daiteke, Iruñerako noranzkoan eta 385 irteeran aterata, herrietara joan daiteke A-3012 errepidetik zehar. A-3012 errepidetik ere joan daiteke zuzenean, azkenera N-104 errepidetik helduta.

Nola heldu autoan Gipuzkoako aldera

Gipuzkoan, Aizkorri-Aratz lurraldearen hegoaldean dago. Parkearen iparraldeko isurialdeko herrietara AP-1 autobidea edo A-1 errepidea erabiliz irits daiteke. Herri horietako askok, Zegamak kasu, bide nagusiekiko komunikazio zuzena dute. Beste kasu batzuetan, GI-2630 errepidean dagoen bidegurutzetik joango gara eremu babestuaren beste sarbide batzuetara heltzeko.

Nola heldu garraio publikoan Arabako aldera

Arabako Foru Aldundiak, Azpiegitura eta Mugikortasun Sailaren bidez, herri arteko garraio sare berria abian jarri du: ordutegi eta ibilbide berriak ditu, ibilgailu irisgarriak, BAT txartelarekin ordaintzeko aukera, eta ibilbide optimizatuak, bai Araban eta bai Gasteizen; helburua da pertsonen mugikortasuna hobetzea, garraio publiko bizkorrago, erosoago eta irisgarriagoa lortzeko.

Eskualdeko garraio zerbitzuak Arabako hiriburua eta lurraldeko beste herri batzuk Zalduondo, Araia eta Galarretarekin lotzen ditu, Alavabusen bidez edo 945 182 060 telefonoaren bidez.

Info gehiago: http://www.araba.eus/alavabus/

Nola heldu garraio publikoan Gipuzkoako aldera

Lurraldebus Gipuzkoako Foru Aldundiaren autobus bidezko herri arteko garraio publikoaren zerbitzua da, Gipuzkoako lurralde osoa elkarren artean eta Euskadiko hiru hiriburuekin lotzen duena, Gipuzkoako herritarren gizarte kohesioa, lurralde oreka eta mugikortasun iraunkorra bultzatzeko helburuarekin. Zegama, Legazpi, Oñati, Eskoriatza eta Leintz-Gatzagara joateko linea erregularreko autobusak ditu.

Info gehiago: http://www.araba.eus/alavabus/

900300340

Nola heldu bizikletaz

Arabako Lautadako ibilbide zikloturista handitik barrena, Arabako hiriburutik Galarreta, Zalduondo eta Araia herrietaraino hel daiteke. Onena da ibilbidea bizpahiru egunetan egitea,

etapak zikloturista bakoitzaren gaitasunen arabera egokituta. Zenbait herri, kasurako Araia, geraleku ezin hobeak dira bidaian, zerbitzuak eta lo egiteko lekua daudelako bertan. Gainera, ibilbidearen zati bat trenez egin daiteke, eta horrek aukera emango digu ibilbidera itzultzeko edo beste leku batetik azkar eta eroso sartzeko.

Bizikleta elektrikoak ondoko lekuetan aloka daitezke:

• ATARIA. Natura Ezagutzeko Zentroa. Tel. 945 254 729. E. ataria@vitoria-gasteiz.org
• Argibide gehiago: https://turismo.euskadi.eus/es/rutas/gran-ruta-cicloturista-por-llanada-alavesa/aa30-12379/es/
• Baliabideak Liburuxka Euskadi en bicicleta.

Nola heldu trenez

Trena oso garraiobide interesgarria da txangoa egiteko Aizkorri-Aratzeraino. RENFEren etengabeko zerbitzuek Gasteiz eta Araia edo Donostia eta Zegama zein Legazpi lotzen dituzte.

Argibide gehiago: www.renfe.com

Onddo, lore eta fruitu basatien bilketa 89/2008 Foru Dekretuan jasota dago, urriaren 14ko Diputatuen Kontseiluarenean. Honen bidez, onddo, landare, lore eta basa-fruituen aprobetxamendua arautzen da. 

Onddo bilketa egiteko jarraibideak

• Aizkorri-Aratz Parke Naturalaren arabako partean onddoak eta perretxikoak biltzea librea da, pertsona eta egun bakoitzeko 2 kilogramoraino, Asparrena-Apona Parke Mikologikoan izan ezik.
• Arabako Foru Aldundiak biltzeko egunak mugatu ahalko ditu baliabidea babesteko.
• Debekatuta dago zorua iraultzea eta perretxikoak erauztea.
• Biltzeko aizto edo labana bat baino ez da erabiliko.
• Aireztatzea eta esporak kanpora erortzea ahalbidetzen duten saskietan bilduko dira. Debekatuta dago biltzeko plastikozko poltsak, motxilak edo antzekoak erabiltzea.
• Ezingo dira onddoak bildu lehenengo garapen faseetan.
• Umelduta, apurtuta edo hondatuta ikusten diren aleak tokian bertan utziko dira.
• Xede zientifikoetarako, identifikatzeko, bildumarako edo beste xede batzuetarako hiru ale baino ez dira bilduko.
• Identifikazio taxonomikorako baino ezingo da perretxikoa hondatu.
• Debekatuta dago ilunabarretik egunsentira arte biltzea.

Fruitu eta landare bilketa egiteko jarraibideak:

• Basa fruituen bilketa (adibidez, gaztainak) librea da pertsona eta egun bakoitzeko 2 kilogramoraino.
• Medikuntza, dekorazio edo sukaldaritzarako belarki eta loreetarako mugak pertsona eta egun bakoitzeko eskutada bat da, eskuan biltzen diren belarki eta loreetarako, eta pertsona eta eguneko 200 gramo berde ontzi motaren batean biltzen diren landare edo loreetarako.

Boilurrak, eztia eta zurezko landareak biltzeko jarraibideak

• Boilurren, eztiaren eta zurezko landareen aprobetxamendua, hala nola txilar, ezpel eta zuhaitzena, ez da librea eta berariazko baimena beharko da.

Debekuak eta zehapenak

• Legeak babestutako edo mehatxatu gisa katalogatutako espezieak biltzea debekatzen du.
• Araudi hori ez betetzeak 30-250 euroko isunak ekar ditzake, baita era desegokian aprobetxatutakoaren konfiskazioa eta eragindako kalte-galeren ordaina ere.