Natur parkearen barruan, Eginoko eskalada eskola dago, hots, gune babestuaren barruan, eskalatu daitekeen Arabako toki bakarra. Eskalada eremua hainbat sektoretan banatuta dago, eta bide ugari ditu.
Hona hemen bere ezaugarrietako batzuk:
Zailtasun-maila: IV eta 7 artean, 30 m-tik 200 m-ra bitarteko altuera duena bide batzuetan
Arroka: kalitatezko kareharria, askotariko heldulekuekin: zuloak, ur tantak, erromoak... Zati malkartsuagoak dituzten bide etzanak.
Ekipamendua: Parabolt direlakoak eta mosketoidun elkarguneak.
Orientazioa: hegoaldea. Tarte batzuetan, gerizpea dago udan.
Ura/Zerbitzuak: Lezeko atsedenlekuan.
Sarbidea: monolitoen gunera iristeko, aparkalekua eta piknik gunea daude Lezeko atsedenlekuan. Gainontzeko esparruetara iristeko, Eginoko herritik joatea gomendatzen da.
Murrizketak
Parke Naturalaren barruan ezin da kanpaldirik egin
Lezeko zuloaren inguruan ezin da eskalatu otsailaren 1etik uztailaren 31ra bitartean.
Eginoko haitzetan (Pareta Gorria sektorea. Usoa deritzon sektoretik Pareta Gorriraino, bietan ere), ezin da eskalatu apirilaren 1etik abuztuaren 31ra bitartean.
Aizkorri-Arazko parke naturaleko aisiaguneak eta aparkalekuak
Aizkorri-Arazko parke naturalaren Arabako partean bi aisiagune daude:
- Lezeko aisiagunea, Lezeko haitzuloaren ondoan dagoena, Arabako Ilarduia herritik 1,2 km-ra. Egurrezko mahai eta eserlekuak, barbakoak eta zabor bilketa ditu. 35 beribilentzako eta 8 autokarabanarentzako lekua du.
- Araiako aisiagunea, parketxearen ondoan dagoena, Aiara herrian (Araba). Harrizko mahai eta eserlekuak ditu, baita barbakoa zona bat ere, Ola-zar pilotalekuaren ondoan. Barbakoak udalarenak dira eta haiek erabiltzeko, eskatu egin behar da udalari deituz (945304006)..
Erabilera arauak
Erabiltzaileek hondakinak banandu behar dituzte horretarako ipinita dauden edukiontziak egokiro erabiliz.
Ezin daiteke surik egin horretarako egokitutako lekuetan besterik. Uda aldian, sua egitea debekatuta dago eta barbakoak prezintaturik egongo dira.
Barbakoa guztiak erabilera erkidekoak dira eta bisitari guztiek dute haiek erabiltzeko eskubidea, heltzen diren hurrenkeraren arabera.
Ezin daiteke egurrik edo berezko elementurik erabili sua egiteko. Erabiltzaile bakoitzak bere egur ikatza erabili beharko du.
Aisiagune eta aterpeetan kokatutako mahai eta eserlekuek bizitza baliagarri mugatua dute. Hortaz, erabiltzaileek lagundu egin behar dute, haiek kontuz erabiliz.
Mahaiak ezin daitezke erreserbatu norbere gauzak bertan ipiniz. Mahaiak eta eserlekuak hutsik daudela iritziko da haiek okupatzen dituen inor ez badago.
Higiene zerbitzuak era egokian erabili behar dira, osasun eta garbitasun baldintzak mantentzeko. Instalazio horien erabilera desegokia, baita sortzen diren kalteak ere, haiek eragin dituen/dituzten pertsonaren/pertsonen erantzukizuna izango dira.
Debekaturik dago musika aparatuak erabiltzea
Ura aurreztea aisiaguneen erabiltzaileen eginbeharra da. Erabiltzaile guztiak saiatu behar dira ur gehiegi ez gastatzeko.
Txakurrak loturik egon behar dira aisia esparru guztian.
Ibilgailu pribatuak, horretarako prestatutako lekuetan utzi behar dira.
Debekatuta dago akanpatzea. Autokarabanek ezin dezakete ireki leiho zabukaririk, ez eta toldorik zabaldu, sorgailurik erabili edo kanpoan mahai eta aulkirik ipini ere.
Debekatuta dago prestaturik ez dauden lekuetan aparkatzea. Lekuen edukiera errespetatu behar da.
Autokarabana eta 5 metro baino luzeagoko ibilgailuentzako aparkalekua araututa dago eta, erabiltzeko, plaza erreserbatu behar da Lezeko aparkalekuan. Autokarabanan bi gau eman daitezke bertan.
Lezeko aisiagunea
Araiako aisiagunea
Jardueren agenda
Online Ingurumen Hezkuntza
Arabako Foru Aldundian hainbat hezkuntza jarduera proposatzen dizkizugu modu dibertigarrian ikasteko. Eskulan eta jokoen bidez, espezie ospetsuak ezagutu ahal izango dituzu, hala nola Bechstein saguzarra edo baso igel jauzkaria.
Parke naturalak bisitari ororentzako jarduera ugari antolatzen ditu asteburuetan urte osoan zehar. Jarduera horien helburu nagusiak, batetik, eremuaren natura eta kultura balioak ezagutzera ematea da eta, bestetik, bisitariak etengabe egiten diren zaintza ekintzen parte hartzaile bihurtzea. Jardueretan parte hartzeko, alde aurretik izena eman behar da, posta elektronikoz edo telefonoz. Gure eskaintzaz jakin nahi baduzu, begiratu jardueren agendan.
Parke naturalari buruzko argitalpen ugari daude. Liburu, liburuxka, poster eta produktu digital batzuei esker, bisita antolatu, segurtasunez mugitu, zerbitzuez gozatu eta, batez ere, naturagunearen ondare natural eta kultural aberatsa ezagut daiteke, aldiro egiten diren ikerlanen bitartez.
Parke naturalaren araudiak ezartzen duenez, baimena eskatu behar da erabilera publikoko jarduera batzuk edo abeltzaintza, nekazaritza, ehiza, basogintza edo zientzia-ikerkuntzari lotutako jarduera batzuk egin ahal izateko. Era berean, obrak, erreformak eta abar ere araututa daude.
Hona hemen ohikoenak diren baimenak eskatzeko eskuragarri dauden inprimakiak. Eskaria egiteko, dagokion inprimakia bete eta Arabako Foru Aldundiko Egoitza elektronikoan atxiki beharko da, esteka honetan.
Zalantzarik izanez gero, Ondare Naturaleko Zerbitzuarekin harremanetan jarri helbide elektroniko honen bidez (naturaleza@araba.eus) edo 945181818 telefono zenbakira deituz.
ALHko parke naturalen barruko nabe, etxebizitza, txabola, aterpetxe, etxola eta abarretan obrak, erreformak eta eraikuntzak egiteko baimen eskaera.
Araudiari edo beharrezko baimenei buruzko edozein zalantza izanez gero, jar zaitez harremanetan Arabako Foru Aldundiko Ingurumen eta Hirigintza Saileko Natura Ondarearen Zerbitzuarekin edo Gipuzkoako Foru Aldundiko Mendi eta Naturagune Babestuen Zerbitzuarekin.
ARABAKO FORU ALDUNDIA
Ingurumen eta Hirigintza Saila
Natura Ondarearen Zerbitzua Probintzia plaza 4, 2. sol. 01001. Gasteiz.
Parke naturala bisitatu nahi eta bertako ibilbide, ingurumen hezkuntzako jarduera edo jendaurreko ordutegiei buruzko informazioa eskuratu nahi baduzu, harremanetan jar zaitezke Arabako nahiz Gipuzkoako parketxeekin.
Eremuko turismoari buruzko informazio bila bazabiltza: ostatuak, jatetxeak, zerbitzu enpresak… harremanetan jar zaitezke parke naturalaren inguruetan dauden turismo bulegoetako batekin.
Segurako Turismo Bulegoa Erdi Aroko Interpretazio Zentroa Ardixarra etxea, Kale Nagusia 12. Segura (Gipuzkoa) Tel: 943 80 17 49 / 943 80 10 06 turismoa@segura.eushttp://ezagutu.segura.eus/
Arabako parke naturaletako bisitarientzako zentroek ekainaren 2an zabalduko dituzte ateak, eta posta elektroniko bidez, telefono bidez edo bertaratuta jaso ahal izango da informazioa, honako ordutegi honetan:
Asteartetik igandera, 10:00etatik 14:30era eta 16:00etatik 19:00etara
Covid-19 gaixotasuna dela-eta osasun neurriak hartu behar direnez gero, hauek dira zentroak erabiltzek baldintzak:
Bisitariei banan-banan egingo zaie harrera eta, txanda iritsi bitartean, kanpoan itxaron beharko dute.
Eraikinean sartzeko derrigorrezkoa da maskara erabiltzea.
Bisitariek aukera izango dute ibilbide gidatuak egiteko; horien eskaintza jardueren agendan egongo da ikusgai.
Aparkalekuak
Aparkalekuak irekita egongo dira eta herriguneetatik kanpo daudenak erabiltzea gomendatzen da, herritar zaurgarrienak kutsatzea eragozteko. Hauek dira aparkaleku horiek:
Herrietako jendea ez kutsatzeko, ahalegina egin beharko da herrien barruan ez aparkatzeko eta herrien inguruan dauden aparkalekuak erabiltzeko, betiere plaza kopurua errespetatuz.
Gehiegizko ibilgailu pilaketak egonez gero, aparkalekurako sarbidea mugatu edo itxi ahal izango da.
Atsedenlekuak
Atsedenlekuak irekita egongo dira eta arau hauek bete beharko dira:
Kolunpio erabilera ekainaren 22tik aurrera baimenduta egongo da. Pertsona bat/ 4 m2
Derrigorrezkoa da mahaien artean gizarte urruntzea izatea eta 30 pertsona baino gehiagoko talderik ez osatzea.
Mahaiak eta eserlekuak erabiliz gero, komenigarria da erabili aurretik eta ondoren desinfektatzea, etxetik ekarritako xaboia edo desinfektatzailea erabiliz. Komenigarria da, halaber, erabiltzaileek mahai zapia eta mahai tresna berrerabilgarriak ekartzea.
Ez dago baimenduta tresnak iturrietan edo ibaietan garbitzea.
Erabiltzaileek beren zaborra etxera eraman beharko dute.
Txakurrak lotuta egon behar dira denbora guztian.
Mendi Ibialdiak
Mendi ibilaldiak egin daitezke parke naturaleko ibilbideetan, gehienez ere 30 pertsonako taldeetan, eta COVID-19 gaixotasuna ez zabaltzeko eta ez kutsatzeko ezarritako neurriak bete beharko dira. Komenigarria da beti eskura izatea maskara bat eta gel desinfektatzailea. Mendiko bizikletan ere ibil daiteke, eta hobe da horretarako prestatutako pistak eta bideak (seinaleztatuta daude) erabiltzea. Parke naturaletan ezin da bizikletan 30 km/h baino abiadura azkarragoan ibili eta oinezkoek dute lehentasuna, ez txirrindulariek.
Aizkorri-Aratzeko ingurune natural xarmangarrian, oso kultura ondare erakargarria dago. Kultura elementuetako batzuk erabat nahasita daude basoekin eta mendiekin, esate baterako, San Adriango tunela edo Marutegiko gaztelua. Beste batzuk, ordea, parkearen erakusgarri dira dira bertako sarrera nagusietatik, bada, historia eta arkitektura aberatsa gorderik duten herri zoragarriak.
Arantzazuko santutegia
Kondairak dioenez, Rodrigo Baltzategi izeneko artzain bati Ama Birjina agertu zitzaion arantza (elorri) baten gainean, eta hark, harrituta, hauxe galdetu zion: “Arantzan zu?”. Hurrengo mendeetan, fraide frantziskotarrek debozio eta erromesaldi leku bihurtu zuten Arantzazu, bai eta artearen eta kulturaren erakusle ere.
Arantzazuko santutegia amildegien gainean ageri da eta harkaitzetan eraiki zen, Oñatiko udalerrian, eremu malkar eta natural batean. Historian, hiru sute handi (1553an, 1622an eta 1834an) pairatu zituen santutegiak, eta beste hainbeste aldiz berreraiki behar izan zuten.
Hala eta guztiz ere, 1951n, zatikako eraberritzeak eta handitze lan etengabeei ekin beharrean, basilika berria egitea erabaki zen, bere dimentsio eta itxuragatik benetan arranditsua izan zedin eta, batez ere, lengoaia artistiko modernoaren adierazgarri. Horretarako, ideien lehiaketa deitu zen.
Eliza berria egiteko proiektuaren irabazleak Francisco Javier Saenz de Oiza eta Luis Laorga izan ziren, nahiz eta Jorge Oteiza eskultorearen aztarna agerikoa den multzo osoan, aurrealdean ageri diren 14 apostoluen eskulturen egilea bera baita. Burdinazko ateak Eduardo Txillidarenak dira, eta margoak Nestor Basterretxearenak eta Lucio Muñozenak.
San Adriango tunela barrualdetik doan Done Jakue bidean dago, eta Aizkorri-Aratzeko parke naturalaren gune politenetako bat da. Mendi harritsu bat zeharkatzen duen tunela da eta ingurune ikusgarri batean dago. Erromesek, merkatariek eta erregeek ere hainbat mendetan zeharkatu duten leku historikoa da.
70 metroko luzera baino ez du, baina izen bereko baseliza dauka barruan eta Erdi Aroko galtzada bat iristen da bertaraino. Horrek garbi adierazten digu komunikazio bide garrantzitsua izan zela iraganean.
Tuneletik gertuen dauden bi herriak Zalduondo (Araban) eta Zegama (Gipuzkoan) dira; hain zuzen ere, tunela bi lurralde horien arteko mugan dago.
Zalduondo
Arabako udalerri txiki horrek ondare historiko, artistiko eta kultural aberatsa du.
Lazarragatarren jauregi ederretik hasiko gara, XVI. mendekoa, gaur egun Zalduondoko Museo Etnografikoa hartzen duena. Han erakusten dira inguruko kultura eta historia eduki anitz baliatuz, hala nola bertako fauna eta flora edo artisautza. Era berean, Larreatarren jauretxea aipatzekoa da.
Zalduondok zenbait eliza eta baseliza ere baditu udalerriko hainbat tokitan. Espiritu Santuaren baseliza, adibidez, San Adriango kobazuloaren barruan dago, eta San Julian eta Santa Basilisa baselizak, berriz, erromatarren antzinako herrixka izan zen Aistra inguruan.
Bestetik, merezi du Erdi Aroko bi zubiak (Zubizabal eta Txaroste) bisitatzea eta inguru naturaletik ibilaldi atseginaz gozatzea.
Zalduondoko jai nagusiak inauteriak dira, pertsonaia ospetsuz beterikoak, hala nola Markitos edo porreroak.
Marutegiko gaztelua
Marutegiko gaztelua Araiako herritik hurbileko muino baten gainean dago. Mugak defendatzeko altxatu zen Erdi Aro Goiztiarrean. Murutegi (edo Marutegi) deritzon tokian dago gaztelua. Nafarroako Garcia Iñiguez erregeak eraiki zuen, VIII. mendean, Burundatik Arabako Lautadarako irteeran. Gaztelu garrantzitsuenetako bat izan zen Nafarroaren eta Gaztelaren arteko borroketan, eraikinaren kokapen estrategikoagatik.
Gaztelura iristeko, Araia erdiko errepidetik zeharkatuko dugu herria eta Ajuriako fabrika hutsera iritsiko gara. Errepidetik jarraitu behar baserrietarantz, eta fabrikako azken eraikinak atzean utzi eta gutxira, autotik jaitsi eta, eskuinaldean, Danborraren edo Bagoitxoen aldapa aurkituko dugu (izen hori dauka bertatik ibiltzen zirelako bagoitxoak edo orgak legarrez beterik, aldaparen amaieran dagoen harrobitik). Aldapa hori nahiko pikoa da eta, beraz, eskuinetik abiatzen den bidetik igo gaitezke. Geroago, bide itzuli bat eginda, Bagoitxoen aldaparen goiko alderaino helduko gara. Bidetik atera gabe, harrobitik igaro eta San Migelen ertzetik joanda, Marutegiko gaztelura hurbilduko gara. Oinarritik, gazteluaren hondarrak ikusi ahalko ditugu mendiaren tontorrean.
Leintz-Gatzaga
Usadioz, gatzaren ustiapenari lotuta dagoela, Leintz-Gatzaga Gipuzkoako hego-ekialdeko landa eremuko udalerri txikia da, Arabako lurrekin muga egiten duena. Herria mendi mazela malkartsu baten gainean dago, Debagoieneko eskualdean, eta Eskoriatza, Aretxabaleta eta Arrasatetik oso gertu dago.
Leintz-Gatzagako historia urte askotan garrantzi handia izan duten bi elementurekin lotuta dago: gatzagak eta Errege Bidea. Gatzagak ditugu hiribildu honen sorreraren arrazoi nagusia, 1331n. Gaur egun, gatza ekoizteko mende askotan erabili izan diren instalazioetan dago Gatzaren Museoa eta, bertan, gatza ateratzeko prozesua eta jarduera horrek tokiko ekonomian izan zuen garrantzia erakusten da.
Bestalde, hirigunea malda piko batean dago, Errege Bideak zeharkatzen zuena, hots, antzina Gaztela eta itsasoa lotzen zituen igarobide garrantzitsua. Errege-erreginak eta pertsona ospetsuak igaro ziren bide horretatik, eta horrek oparotasun handia eman zion hiribilduari.
Hirigunea, monumentuz betea
Eraikin eta jauregi ederrez jositako hirigunearen edertasunak bisitariaren arreta piztuko du. Harresiz inguratuta dagoen hiriaren trazadurak obalo itxura du, hiru kale paralelo eta zeharkako ardatz bat dituelarik. Gaur egun, hiribildura sartzeko zazpi ateetatik bostek zutik diraute. Hiribilduaren barruan, biziki gozagarria da bertako kaleetatik ibiltzea eta monumentuei begiratzea. Horien artean, As de Copas edo Kopen batekoa izeneko iturria aipatu behar da, hamabi kaniladuna; Garro, Soran eta Elexalde jauregiak; udaletxea bera, XVIII. mendekoa; eta San Millan eliza.
Oñati Gipuzkoako hiribildu monumentalena da eta Euskadiko herri ederrenetako bat. Debagoieneko eskualdean dago, Aloña mendiaren azpian, eta udalerria inguratzen duten malda pikoek hirigune historiko aparta ezkutatzen dute, balio arkitektoniko handiko eraikin, jauregi eta eliza nabarmenez josia.
Oñatiko sarrera nagusietako batean dagoen Sancti Spiritus unibertsitatea euskal pizkundeko arkitektura zibilari atxikitako harribitxitzat jotzen da. XVI. mendean eraiki zen, Rodrigo Mercado Zuazola gotzainaren eskariz, eta aurrealde dotorea eta jasoa dauka. Barruan, klaustroa eta Pierres Picart eskultore frantziarrak landutako kaperako erretaula platereskoa aipatzekoak dira.
Bisitariarentzako beste eraikin erakargarri batzuk ondokoak dira: San Migel parrokiako eliza, gotikoa, barrokoa eta neoklasikoa nahasita dituela; Bidaurretako monasterio handi-handia, XVI. mendean zizelkatutako fatxada gotikoa duena; Foruen Plaza bikaina, udaletxea buru; eta Santa Marina plaza, Antia, Madinabeitia eta Baruekua jauregi ederrez inguratua.
Baserri giro tradizionalaren xarma gordetzen jakin duen herri txikia da Zerain. Goierri eskualdean, Aizkorri mendigunearen inguruetan, herri abegitsu hori beti egon da nekazaritzari lotuta, bai eta burdinaren, ikatzaren, egurraren... eta beste baliabide natural batzuen ustiapenari lotuta ere. Hain zuzen ere, herriaren erakargarritasun nagusietako bat Zeraingo Parke Kulturala da. baliabide horrek modu atsegin eta dibertigarrian erakusten dio bisitariari bertako bizimodu tradizionala.
Parke naturalean, ondokoak ezagut ditzakegu: Aizpeako meategiak, burdina lortzeko langintzaz jakiteko; XVIII. mende hasierako kartzela zaharra; Larraondoko zerrategi hidraulikoa; eta museo etnografikoa, non inguruko baserrietan hartutako tresnak, altzariak, lanabesak, dokumentuak eta beste osagarri zahar batzuk ikusgai dauden.
Hirigune historikoa
Hiriguneko eraikin ospetsuenak ikusteko antola dezakegu ibilbidea. Jauregi jauregia, esaterako, plazaren goialdean dago, eta nobleen etxebizitza izan zen urte askotan. Harlanduzko hormak dauzka, arku gotiko ederra eta herriko armarririk zaharrena. Bestalde, Jasokundeko Andre Mariaren eliza ere nabarmentzekoa da. Erretaula barroko batzuk, kristo erromaniko bat eta bataiarri gotiko bat gorde dira barruan. Erdigunetik 200 bat metrora dagoen San Blas baseliza atseden hartzeko eta naturaz gozatzeko leku egokia da. Gainera, otsailaren 3an, San Blas egunean, elikagaien tradiziozko bedeinkapena egiten da.
Arrikrutz kobazuloa Gesaltza-Arrikrutz sistema karstikoaren barruan dago. Egitura horrek elkarri lotutako 14 kilometro galeria ditu eta 6 estai karstiko gainjarri. Aizkorriko mendigunean dago, itsas mailatik 400 bat metrora; Gipuzkoako barrunberik handiena da eta jendearentzat zabalik dagoen kobazulo bakarra.
Behe Kretazeoko kareharrietan (154 eta 96 milioi urte artean). garatu den kobazuloa da Arrikrutzekoa. Bisita 53. galerian egiten da, hain zuzen Arrikrutz kobazuloaren ekialdeko eremuan, eta galeria fosila eta Aldaola ibaiaren antzinako hustubidea da.
Arrikrutzeko aurkikuntza arkeologiko eta paleontologikoak ere garrantzitsuak dira (leize hartz baten hezurdura osoa, lehoinabar edo haitzuloetako lehoi baten hezur eta garezurren arrastoak eta hartzen aztarnategia).
Lezeko kobazuloa haitzulo handia da, 80 metroko garaiera duena, eta Altzania mendilerroaren mendigunea iparraldetik hegoaldera zeharkatzen du. Erdi eta Goi Albiarreko Egino eraketari atxikitako sakonera txikiko itsas plataformako kareharri mikritikoetan sortu da eta fosil ugari ditu.
Haitzulo hori Lezeko zuloa deritzogun haranetik dabilen uraren berezko hustubide gisa sortu zen. Kobazuloaren barrutik dabilen Artzanegi ibaia sistema karstikoa zeharkatzen joan zen eta lurrazpiko ibai bilakatu zen kobazuloaren sarreran irten arte. Endokarstaren barruan, hainbat ur jauzi ikus daitezke, sarrerako zuloaren eta irteerakoaren artean dagoen desnibel handi-handia gainditzeko.
Honako hau adibide bikaina dugu hodi karstikoek, batzuetan, kanpoko ur ibilguak (ibaiak) bideratu dezaketela ikusteko ibilgu horren tarteren batean. Lezeko kobazuloan disoluzio karstikoaren ezaugarriak (ganga formako sabaiak, kasurako) eta ibaiak eragindako higadura larria antzeman daiteke.
URBIAKO SAKONUNEA
Urbiako sakonunea Aizkorriko mendigunearen erdialdean dago, gunerik garaienean, Gipuzkoako eta Arabako Partzuergo Orokorraren barruan. Eremu zapala da, oinplano obalatukoa eta luzanga, ipar-mendebaldetik hego-ekialderanzko norabidean, 4 kilometrotik gorako luzera eta kilometro beteko zabalera duena, 300 metro baino gehiagoko desnibela duten erliebe zakarrez inguratua. Sakonunearen iparraldeko esparruak hondo lau eta irregularra du, eta Behe Kretazeoko kareharri tupatsu eta buztintsuen gainean datza. Errekasto mehar-mehar batek zeharkatzen du sakonunea. Errekatxo horren ura hegoaldean galtzen da, hustubide batetik eta, handik, lurrazpiko zirkulazio-sistema batera isurtzen da. Sistema hori Araiako iturburuan , Araban, irteten da kanpoaldera.
Urgondarreko uharri kareharriak hedatzen dira sakonunearen hegoaldeko eremuan, eta horien gainean, eite karstiko ikusgarriak garatzen dira. Hainbat tamainatako dolinak, arrakalak, hustubideak eta lapiazak antzeman daitezke, multzoak era bereko itxura duelarik, oso edertasun bitxiko egiturak sortuta.
Kubeta erraldoi honen sorrera, ziur aski, konplexua da, eta unitate nagusien egiturazko lerrokatzeak eta litologiak baldintzaturik dago, nahiz eta zalantzarik ez dagoen kareharrien disoluzio karstikoak eragin handia izan zuena. Disoluzio horren ondorioz, gaur egun, deskaltzifikatutako buztin geruza lodi batek estaltzen du sakonunea, eta halaxe sortzen da toki horretako zelai berdeen ohiko paisaia.
ARETXABALETA ETA ESKORIATZAKO ITURBURU SUFRETSUAK
Iturburu guztiak Weald fazieari (Barremiarra) lotuta daude. Fazie horri dagokionez, ebaporitak (igeltsuak eta gatzak) ohikoak dira, baina iturburu bat ere ez da termala.
Sufrea eta oxigenoa elkartzen direnean sortzen da sulfatoa. Aretxabaleta eta Eskoriatzako arroketan (Weald faziea) igeltsuz osaturiko geruza txikiak hareharri eta kareharrien artean tartekaturik ageri da. Ezaugarri hori ez da lurrazalean ikusten, baina zorupetik igarotzen eta iturburuetatik ateratzen den urak zeharkatzen dueneko lurraren edo lurzoruaren ezaugarrien berri ematen digu; izan ere, urak ukitzen dituen materialak higatu eta/edo desegin egiten ditu eta kanpoaldera garraiatzen ditu. Arrokaren barruko gune batzuetan, pirita edo burdin sulfuroa ere agertzen da.
Edonola ere, Eskoriatzako eta Aretxabaletako arroketan, geruza txikietan ageri dira tartekaturik, igeltsuarekin batera.
EGINOKO KAREHARRIAK
Eginoko kareharriek kareharrizko horma handi eta bereizgarria osatzen Arabako Lautadan, Egino herriaren parean. Ilarduiako ebakian, eraketak kareharri gris zurixkez osaturiko geruza du, 600 metro zabal eta itxura masibokoa, organismo eraikitzaileak ugariak direlako bertan, kasurako, errudistak eta koralak. Fosilen edukiaren arabera, unitate horren datazioa Goi Albiarrekoa eta Erdi Cenomaniarrekoa da.
Uharri eremu horiek plataformaren deposizio sistemaren baitako esparru ez oso subsideenteetan garatu ziren, haustura sakonei edo, bestela, jatorri diapirikoko gainaldeei lotuta.
Paisaian haran txikiak sorrarazten dituzten I-H norabideko tokialdatze txikiko faila batzuen eraginpean dago eraketa.
Morfologiaren ikuspegitik, deigarriak dira hormatzarraren aurrealdearekiko paraleloa den geruzapen ia bertikalaren eredura eratu diren monolitoak. Horietako batzuk 50 metrotik gorako garaiera dute eta Eginoko eskalada eskola ezaguna osatu dute.
GESALTZAKO HUSTUBIDEA
Gesaltza-Arrikrutz egitura karstikoa guztiz lotuta dago eta 14 kilometroko garapena du. Gesaltzako ahoa Arantzazu ibaiaren ibilguaren hustubide handia da eta, haitzulo karstikoen sarearen bidez, ibaiak ibilbidearen zati bat egiten du. Dolina erdizirkularraren erako hustubidea da, 0,82 km2-ko azalera du eta emari handia, hainbat m3/s-koa, Arantzazu ibaia uhaldian dagoenean.
Gesaltzako hustubideak hainbat estai ditu, galeria aktibo bat eta zenbait galeria fosil dituela. Ibilguan, hareharrizko bloke handiak eta jalkin hareatsuak ikus ditzakegu, ziur asko, gaur egun galduta dauden goiko geruza tertziarioen higaduraren eraginez. Ibilguan zehar, hustubidearen barrualdean, terraza itxurako ibai metaketak ikus daitezke, eta horiei esker, kobaren hainbat ureztatze aldi berrosa ditzakegu. Sarreraren neurria (50 metroko altuera eta 18 metroko zabalera) eta barrualdearen geologia direla eta, honako hau Gipuzkoako hustubide handi eta ikusgarrienetako bat da.
Haitzuloaren barruan, babestutako espezieak aurkitu dira. Gaur egun, Arantzazu ibaia ehunka metro gorago desbideratzen du Oñatiko Urjauziak udal enpresak ustiapen hidroelektrikoa egiteko eta, horren ondorioz, hustubideak euri sasoian eta uhaldietan baino ez du eginkizunik.
ARANTZAZUKO ARROILEKO ITURBURUAK ETA GALERIAK
Arantzazuko iturburu eta hustubideak santutegiaren eta Arrikrutz kobazulo turistikoaren artean daude. Horien interes nagusia Gesaltza ibaiaren sistema hidrogeologikoan datza, eite karstikoen adibide bikainak baititu (iturburuak, leizeak, galeriak, etab.). Uraren jokamoldearen adibide bikaina da sistema karstiko batean, bai erregistro fosilean, bai gaur egun.
Arroila, oso-osorik, Aizkorri lurpeko ur masarena da, zehatzago esanda, Iritegi azpiunitatearena, eta arroilean dagoen iturburu nagusiaren izena ere bada. Azpiunitate horrek hainbat isurbidez osatuta dago, eta horiek aktibatzen dira maila freatikoa akuiferoan igo ahala.
Aizkorriko mendilerro osoan gertatzen den bezala, uraren birkarga euriaren iragazketatik dator, inoiz elurraren iragazketatik, bai eta metakin karbonatatuetan isurtzen direneko iragazkortasun txikiko arroetan sortutako jariatze uretik, hustubideetan iragazten baita. Ur hori guztia iturburuetatik ateratzen da.
Arantzazu (edo Gesaltza) ibaiak ohiko portaera karstikoa du. Ibilguan zehar agertzen eta desagertzen da, baldintza hidrologikoen arabera. Agorraldian, ibilgu ia osoa lehor dago, Iritegiko iturburuaren ekarpena jaso arte. Gune horretatik aurrera, ibaiak ur emaria dakar, baina emari hori gutxituz doa, ibilguaren errekarrietan erabat galtzeraino, Gesaltzako haitzulo-hustubide erraldoira iritsi aurretik. Uhaldietan, aldiz, ibaiak emari handia dakar, eta uhar indartsu gisa iristen da hustubide, bertan, uraren maila izugarri igotzen dela.
Naturagunean diren ingurumen baldintzek eta eremu honetako askotariko lurzoruek hainbat baso motaren finkapena errazten dute: pagadiak, erkameztiak, hariztiak, garrigak, baso mistoak … Hala ere, parke naturalaren paisaian, goi larreak eta kareharrizko harkaitz handiak dira nagusi, hala nola Aizkorriko eta Aratzeko gailurrak.
Euskadiko gailurrak
Araba eta Gipuzkoako lurralde historikoen artean banatuta, Aizkorri-Aratzeko parke naturala mendilerro multzo batek osaturik dago (Zaraia, Elgea, Urkila, Aizkorri, Aratz eta Altzania); mendi gehienak kareharriz osatuta daude, eta mendilerroan bi lurraldeetako gailurrik garaienak daude: Aratz (1.445 m), Aizkorri (1.524), Aketegi (1.548) eta Aitxuri (1.549). Bestela ezin zitekeenez, horren tontor garaiak antzinako euskaldunen Mari jainkosaren babesleku ohikoak dira, baina hegazti batzuek ere harkaitz bakartiak gustuko dituzte, hala nola sai zuriek, sai arreek eta belatxingek.
Pagadiak
Arabako eta Gipuzkoako dozena erdi udalerrik osatzen dute Altzaniako pagadiaren partzuergoa, Euskadiko pagadirik zabalenetako batena. Herri jabetza daukan ia 2.000 hektareadun pagadia da, eta gaurdaino iraun du, neurri handi batean, baso ustiapen trinkoaren ondorioz. Gaur egun, parkearen barruko birika nagusietakoa da basoa, eta askotariko bizidunen babeslekua da; horietan, oso ohikoak ez diren ugaztun batzuk nabarmendu behar ditugu, kasurako, lepahoria, ipurtatsa eta basakatua. Interes handiko beste baso batzuk ditugu Barrendiolako hariztiak eta parkeko mendilerroen iparraldeko hegal gehienetan hedatzen diren pagadiak edo Asparrenako mendietan hazten diren pagadiak eta hariztiak, baita erkameztiak, garrigak eta egoera onean dauden baso mistoak.
Zirauntza ibaia eta Lezeko zuloa
Milaka urtetan, urak kareharrizko mendigune horiek higatu ditu, eta paisaia karstiko izugarria sortu du. Paisaia horretan, ondokoak nabarmentzekoak dira: San Adriango tunela, antzinako lurrazpiko ibai batek zulatutako galeria; Zirauntza ibaiaren iturburua, non Aratz mendigunearen arrakala eta pitzaduretatik iragazten den ura agertzen den; eta Lezeko zuloa. Toki horrek haran itxi interesgarria eratzen du Eginoko haitzen iparraldean. Haranak Ubarrundiako komunitatea osatzen du, eta Ilarduiatik gertu dagoen kobazulo erraldoi batean isurtzen da.
Muxar grisa
Faunako espezie ugari bizi dira Aizkorri-Aratzeko baso, ibaia eta mendietan, baina, agian, bada bat berebiziko garrantzi duena: muxar grisa edo mitxarroa. Muxarra basoko karraskaria da, urtxintxa baino zerbait txikiagoa, eta baso helduetan bizi da. Zuhaitzen zuloak baliatzen ditu bertan babesteko eta zuhaitzen fruituak (ezkurrak, pagatxak…) elikatzeko. Muxarrari lotutako kultura zabala garatu da; izan ere, antzina muxarra ehizatzen zen jateko, haren azala erabiltzen zen eta animaliaren koipea baliatzen zen sendagai gisa. Ezagutza hori guztia jasota dago Mitxarroaren Museoan Museo del Mitxarro, Araiako parketxearen (Araba) goiko solairuan.
Mendiko flora
Aizkorri-Aratzeko mendien goialdean, askotan harkaitz malkartsuen gainean, oso landare bereziak bizi dira. Horietako asko Euskal Herriko eta Pirinioetako mendietako landare endemikoak dira, hala nola akonito urdina, eguzki-lore luzea, bioleta horia, pentsamendua, huperzia (benetan iratzea den goroldioa) edo Parisko belarra.
.jpg/139cabf8-7432-14c0-bc13-9d91a2dab139)
.jpg/3ebc453b-eccb-2995-2485-964b89ca34f1)
.jpg/0fdee6e9-1acb-b9c8-26a6-b87f1838804e)
.jpg/9b5320f5-fcb2-2b3c-e578-7cfcde5ab51a)
